Continuamos con la serie Xochitlájtoli, muestra de poesía en lenguas originarias, coordinada por Martín Tonalmeyotl. Ahora es turno de leer a Yolanda Matías García. Nació en Atliaca, Tixtla de Guerrero, Gro. Escribe poesía náhuatl. Profesora de primaria, Licenciada en educación y Maestra por la UPN. Conductora del programa “El náhuatl en la cultura” en XEUAG, Radio Universidad, de 2003 a 2006. Publicaciones: disco Xochitlajtol ika moyojlo / Palabra florida para tu corazón (2005), Tonalxochimej / Flores del Sol (2013) y coordinadora de la antología náhuatl Semanauakuikatl / Canto al Universo (2018). Es Premio al Mérito civil Cuauhtémoc 2014 por el gobierno del Estado de Guerrero y Galardón Altamirano 2015 por el Ayuntamiento de Tixtla, Guerrero.
Yautik
Yautik uejkatlan tlapaltik kuajli
timoyeuilia kelnamikilistli chopauak
ninotlapachosneki ika mochopauak tlaken
ijkon nikmatis ueyi pakilis nochipa.
Yautik iluikatl nochipa tlayoua
patlani noteyolitia moteokajli
mouan kineki chantis yan kuajli
naualtsopelik ipan nochi sitlalin.
Yautik kualtetsin ueyatl yan najnauiltia
tiueyi yan ixnoita tlasojtlalistli
ika epyolojtin nitlakuika teotlajtojli
kuak moau kinaltia notlakayo.
Yautik niyana ajmanalistli ixkuajli
ixtlacha tlaxtlaulistli uejkatlan tlasojtlalistli
nikmtemiki mouan kuak uxnikmati
ajmantlayoua yan keua miktli.
Yautik seliktli ika on nekilistli
ixtlanemilia keua yolasilistli nochipa
motech ninemis ixnikmati kamanon
iuan ijkon tiknelose tlacayo iuan teyolia.
Azul
Azul profundo, color sereno
que guardas en ti, recuerdo puro
quiero envolverme en tu limpio manto
y así sentir, gran dicha eterna.
Azul del cielo, noche infinita,
vuela mi alma a tu santuario;
contigo quiere vivir la magia
de hechizo dulce en cada estrella.
Azul encanto de mar travieso,
eres ferviente de amor oculto
que con tus perlas rezo un credo
cuando tus aguas bañan mi cuerpo.
Azul misterio, tristeza infame,
tributo a ciegas de amor profundo;
sueño contigo en mis delirios
de tristes noches que guardan luto.
Azul ternura, de esa ilusión
que loca guarda, ansia infinita
de estar contigo; yo no sé cuando
y así fundirnos en cuerpo y alma.
Ome tlakuikamej
Nochan oyejkokej
ome kualtin tlakamej
tejkuixtok kuajkiya naualkualtsin
kualtetsin tlajtol.
Xochipontok tlajtoli
tlakuika ipanichan
on teomistontli
iuan tlakuika atemotl.
Kainaual tlajtolmej
itechsiuamej asij
kaxochimej uetskaj
tlatoka iuan tlakuika tlakatl.
Tlakuikaj totomej miyekej
ikuikatl itech nemij
se kuikatl ipan xochitlajtol
tlapajli ipan se kuikatl.
Dos cantores
Llegaron a mi casa
dos caballeros sutiles
traían envuelta en la magia
la palabra seductora.
La palabra más florida
que en su recinto canta
al felino más sagrado
y a la ranita que croa.
Con sus voces mágicas
se acercan a las mujeres
que sonríen con las flores
y al hombre que siembra y canta.
Mil pajaritos cantando
acompañan a su música
en cada poema un canto
en cada canto un color.
Kojtli
Nikakisneki motlajtol
nikakis teskatl kakisti
ninotejkuiyas katsopelik kuikatl
uajnemij ipan moyojlo.
Ninonapalos moijkak tlakayo
ixtlapacho notetsotsolyo
kamoueyi mauan
tinechaixuitis
kaiyayo mokojtilisyotl.
Tinechnimilismaka
nitejkuixtok kamotlaseualyotl
notsontekon tikualnextok kaxochimej
kuak timitsita
tikchiua uajnemi nouetskilis.
Árbol
Quiero oír tu voz
captar el sonido de cristal
arrullarme con las dulces notas
que brotan de tu corazón.
Abrazarme a tu cuerpo erguido
cubrir mi desnudez
con tus frondosas ramas
saciar mi sed
con la sabia de tu fortaleza
Me alientas a vivir
abrigada con tu sombra
mi sien adornas con flores
y al mirarte
haces nacer mi sonrisa.
Yeuajli
Niyana kualtsin yeuajli
temiknaualotl uejkatlan kochilis
pepetlaka isiutin ixnechtlejkolti ipan majtlapaluan
ixnoteltia platlani kualtsin kuautli.
Naualkuikamej timotemitia yeuajli
ajuiyaltin niyana pepetlaka sitlaltin
selik nonekij chopauak teikniu
ipankostik tlanesi ticholoua.
Kualnextok tlachialis uetskilis yeuajli
ipan axalamej yautikej tikochi
ipan kualtsin tlajtojli kuikatl timoolinia
ixkaman tlami pakilis nochi timotemitia.
Najmanseltijyo nokniu yeuajli
monaual tsopelyo ixnechtlayokuili achijtsin
saniman yejko tlauijli notechixkaua
oksejpa niktemikis nias mouan.
Noche
Noche de encanto misterioso
sueño profundo de mágico soñar
elévame en las alas veloces y doradas
de hermosa águila que vuele sin cesar.
Noche que te llenas de cantares nocturnos
de estrellas titilantes y enigmáticos aromas
cómplice ingenua de los más tiernos amantes
que huyes muy sonriente en rubio amanecer.
Noche de mirada y sonrisa elegante
que duermes en los mares de azules olas
que vibras en el canto de la letra más bella
llenándote entera de infinito placer.
Noche, compañera de mi triste soledad
regálame un poquito de tu mágico hechizo
y deja que la luz pronto llegue a mí
para irme contigo otra vez a soñar.
Anijtotilistle
Pakiliskuikatl
yemanki kakistil
noyojlo
ipan ojtli timotlaloua
temej tikinaltia
xochimej tikinuetskilia
oksejpa tiualeua
tinechkuikatilia
nouan timijtotia
topalakachouaj tipakij.
Danza del agua
Canto de alegría
sonido suave
corazón mío
en el camino corres
bañas a las piedras
les sonríes a las flores
vuelves de nuevo
cantas para mi
danzas conmigo
y felices giramos.