Dentro del marco del dossier Cartografiar en femenino, presentamos a Yolanda Castaño (Santiago de Compostela, 1977). Poeta, filóloga, videocreadora y activa gestora cultural que dirige festivales, talleres literarios, talleres de traducción poética y ciclos mensuales de poesía con autores locales e internacionales. Premio Nacional de la Crítica 1999, Premio Ojo Crítico 2009, “Autora del Año” 2014 y Finalista del Premio Nacional de Poesía, Yolanda cuenta con 6 poemarios individuales –con ediciones bilingües (gallego-castellano) en Visor– y cinco libros de poesía infantil, además de obras publicadas como editora o traductora. Durante años trabajó en TV (Premio “Mejor Comunicador/a de TV” 2005) y publicó columnas de opinión. Recibió becas de Escritora en Residencia en Rodas, Múnich, Pekín y Escocia. Su obra ha aparecido representada en multitud de antologías, así como en numerosos festivales y encuentros de toda Europa y América, además de Túnez, Cabo Verde, India, China o Japón, habiéndose traducido en parte a más de 25 lenguas.
HISTORIA DE LA TRANSFORMACIÓN
Fue primero un trastorno
una lesiva abstinencia de niña éramos pobres y no tenía ni aquello
raquítica de mí depauperada antes de yo amargor carente una
parábola de complejos un síndrome un fantasma
(Aciago a partes iguales echarlo en falta o lamentarlo)
Arrecife de sombra que rompe mis collares.
Fue primero una branquia evasiva que
no me quiso hacer feliz tocándome con su soplo
soy la cara más común del patio del colegio
el rostro insustancial que nada en nada siembra
lo tienes o no lo tienes renuncia acostúmbrate traga eso
cuervos toldando nubes una condena de frío eterno
una paciente galerna una privada privación
(niña de colegio de monjas que fui salen todas
anoréxicas o lesbianas la
letra entra con sangre en los codos en las cabezas en las
conciencias o en los coños).
Cerré los ojos y empecé a desear con todas mis fuerzas
lograr de una vez por todas convertirme en la que era.
Pero la belleza corrompe. La belleza corrompe.
Arrecife de sombra que gasta mis collares.
Vence la madrugada y la garganta contiene un presagio.
¡Pobre bobita!, te obsesionaste con cubrir con cruces en vez de
con su contenido.
Fue un lento y vertiginoso brotar de flores en inverno
Los ríos saltaban hacia atrás y se resolvían en cataratas rosas
lamparillas y caracoles me nacieron en los cabellos
La sonrisa de mis pechos dio combustible a los aeroplanos
La belleza corrompe
La belleza corrompe
La tersura de mi vientre escoltaba a la primavera
se desbordaron las caracolas en mis manos tan menudas
mi más alto halago pellizcó mi ventrículo
y ya no supe qué hacer con tanta luz en tanta sombra.
Me dijeron: “tu propia arma será tu propio castigo”
me escupieron en la cara todas mis propias virtudes en este
club no admitimos a chicas con los labios pintados de rojo
un maremoto sucio una usura de perversión que
no puede tener que ver con mi máscara de pestañas los
ratones subieron a mi cuarto ensuciaron los cajones de ropa blanca
litros de ferralla alquitrán acecho a escondidas litros
de control litros de difamadores kilos de suspicacias levantadas
sólo con la tensión del arco de mis cejas deberían maniatarte
adjudicarte una estampa gris y borrarte los trazos con ácido.
¿renunciar a ser yo para ser una escritora?
demonizaron lo gentil y lo esbelto de mi cuello y el
modo en que nace el cabello en la parte baja de mi nuca en este
club no admiten a chicas que anden tan bien arregladas
Desconfiamos del verano.
La belleza corrompe.
Mira bien si te compensa todo esto.
HISTORIA DA TRANSFORMACIÓN
Foi primeiro un trastorno
unha lesiva abstinencia de nena eramos pobres e non tiña nin aquilo
raquítica de min depauperada antes de eu amargor carente unha
parábola de complexos unha síndrome unha pantasma
(Aciago a partes iguais botalo en falla ou lamentalo)
Arrecife de sombra que rompe os meus colares.
Foi primeiro unha branquia evasiva que
non me quixo facer feliz tocándome co seu sopro
son a cara máis común do patio do colexio
a faciana eslamiada que nada en nada sementa
telo ou non o tes renuncia afaite traga iso
corvos toldando nubes unha condena de frío eterno
unha paciente galerna unha privada privación
(nena de colexio de monxas que fun saen todas
anoréxicas ou lesbianas a
letra entra con sangue nos cóbados nas cabezas nas
conciencias ou nas conas).
Pechei os ollos e desexei con todas as miñas forzas
lograr dunha vez por todas converterme na que era.
Pero a beleza corrompe. A beleza corrompe.
Arrecife de sombra que gasta os meus colares.
Vence a madrugada e a gorxa contén un presaxio.
Pobre parviña!, obsesionácheste con cubrir con aspas en vez de
co seu contido.
Foi un lento e vertixinoso agromar de flores en inverno
Os ríos saltaban cara atrás e resolvíanse en fervenzas rosas
borboletas e caracois nacéronme nos cabelos
O sorriso dos meus peitos deu combustible aos aeroplanos
A beleza corrompe
A beleza corrompe
A tersura do meu ventre escoltaba á primavera
desbordaron as buguinas nas miñas mans tan miúdas
o meu afago máis alto beliscou o meu ventrículo
e xa non souben qué facer con tanta luz en tanta sombra.
Dixéronme: “a túa propia arma será o teu propio castigo”
cuspíronme na cara as miñas propias virtudes neste
clube non admiten a rapazas cos beizos pintados de vermello
un maremoto sucio unha usura de perversión que
non pode ter que ver coa miña máscara de pestanas os
ratos subiron ao meu cuarto enluxaron os caixóns da roupa branca
litros de ferralla alcatrán axexo ás agachadas litros
de control litros de difamadores quilos de suspicacias levantadas
só coa tensión do arco das miñas cellas deberían maniatarte
adxudicarte unha estampa gris e borrarte os trazos con ácido
¿renunciar a ser eu para ser unha escritora?
demonizaron o esguío e lanzal do meu pescozo e o
xeito en que me nace o cabelo na parte baixa da caluga neste
clube non admiten a rapazas tan ben adobiadas
Desconfiamos do estío
A beleza corrompe.
Mira ben se che compensa todo isto.
De Profundidade de Campo (2007, ed. biling. Visor 2009)
(RE)SER(VADO)
B
Cuando dejo de ser flor,
molesto.
Pero lo duro era ser, lo
infatigablemente aciago.
Que yo contrajese alguna seria dolencia
favorecería enormemente a mi obra literaria.
Como no encuentre trabajo, me marcho a Las Vegas.
En los Estados Unidos soy más guapa que en ningún sitio.
Pero he sido antipática y pretenciosa,
he sonreído por mi propio interés,
la ajetreada capitalista sexy;
compensé por mis días de impotencia.
Ser
es lo difícil.
Cuando hablé sólo contemplaron mis labios.
¿Si me tomo un descanso eso
me hará irresponsable?
¿si soy vulnerable
seré pisoteada?
¿si me fuesen peor las cosas
me querríais acaso más?
Una profusa navaja es el proyecto de la identidad,
un ruiseñor mecánico la tarde.
Tanto souvenir acabará con Notre Dame
¿Dónde estabas cuando te necesité?
(RE)SER(VADO)
B
Cando deixo de ser flor,
molesto.
Pero o duro era ser, o
infatigablemente aciago.
Que eu contraese algunha seria doenza
favorecería grandemente á miña obra literaria.
Como non teña traballo, marcho para Las Vegas.
Nos Estados Unidos son máis guapa que en ningún sitio.
Pero teño sido agre e pretenciosa,
teño sorrido por interese propia,
a axetreada capitalista sexy;
compensei polos meus días de impotencia.
Ser
é o difícil.
Cando falei só contemplaron os meus labios.
Se me tomo un descanso iso
faráme irresponsable?
se son vulnerable
serei pisoteada?
se me fosen peor as cousas
quereríadesme máis?
Unha profusa navalla é o proxecto da identidade,
un reiseñor mecánico a tarde.
Tanto souvenir acabará con Notre Dame
Onde estabas cando te necesitei?
De Profundidade de Campo (2007, ed. biling. Visor 2009)
PROMESA
Trabajo todo el día.
Gusanos vienen a veces a habitarme los tendones.
Con una mano
reconozco la multiplicidad de la contienda,
con la otra
peino el universo.
Porque nada bueno se presupone bajo mi cuerpo,
debo apilar turnos dobles para que sepan y
además crean.
Todos los vicios vienen de la mano de esta virtud.
Se duplican las pupilas en este cuarto sin ventanas.
Carros cargas cuchillos corredores.
En horas extra ganchillo
filigranas de sombra sin descanso.
Tengo que labrar la talla de
detrás de cada paso un
argumento.
(Para cuando una boca se abre
debo cocinar un sofisticado plato que le tape los reproches).
Todos los bichos de la infamia se lanzan contra mí.
La estrechez de mi cintura malvende mi descrédito.
Promesa de poder ser yo
cuando mis pechos sucumban.
Promesa de que mi cuerpo
pertenece a las alimañas.
Que todos los esfuerzos
de apenas nada valieron
y que sólo queda, al final, el gesto
de mi supuesta belleza
amenazante.
PROMESA
Traballo todo o día.
Algúns vermes veñen habitar os meus tendóns.
Cunha man
recoñezo a multiplicidade da contenda,
coa outra
peiteo o universo.
Porque nada de bo se presupón baixo o meu corpo
debo apiar quendas dobres para que saiban e
ademais crean.
Todos os vicios veñen da man desta virtude.
Duplícanse as pupilas neste cuarto sen fiestras.
Carros cargas coitelos corredores.
En horas extra ganchillo
filigranas de sombra sen descanso.
Teño que labrar a talla de
detrás de cada paso un
argumento.
(Para cando unha boca se abre
debo cociñar un sofisticado prato que lle tape os reproches).
Todos os bechos da infamia se lanzan contra min.
A estreitez do meu van malvende o meu descrédito.
Promesa de poder ser eu
cando os meus peitos sucumban.
Promesa de que o meu corpo
pertence ás alimañas.
Que todos os esforzos
de apenas nada valeron
e que só fica, ao final, o aceno
da miña suposta beleza
ameazante.
De Profundidade de Campo (2007, ed. biling. Visor 2009)
LA POESÍA ES UNA LENGUA MINORIZADA
Comenzaría por el espesor. Su acidez, su ph.
Camina igual que una mujer:
entre la masacre de lo invisible
y el campo de concentración de la visibilidad.
Ladra estilo y final,
una épica hospitalaria.
En el poema el lenguaje
se hace oídos sordos a sí mismo,
en él las palabras amplían
su círculo de amistades.
Hay que masturbar el abecedario
hasta que balbucee cosas
aparentemente inconexas.
Caja de cambios del habla,
gestos de otro orden.
La sonrisa del mosquito dentro de la piedra de ámbar.
No se trata de que no comprendas árabe.
No entiendes
poesía.
A POESÍA É UNHA LINGUA MINORIZADA
Comezaría polo espesor. A súa acidez, o seu ph.
Camiña igual ca unha muller:
entre o masacre do invisible
e o campo de concentración da visibilidade.
Ladra estilo e final,
unha épica hospitalaria.
No poema a linguaxe
faise ouvidos xordos a si mesma,
nel as palabras amplían
o seu círculo de amizades.
Hai que masturbar o abecedario
ata que balbuza cousas
aparentemente inconexas.
Caixa de cambios da fala,
acenos doutra orde.
O sorriso do mosquito dentro da pedra de ámbar.
Non se trata de que non comprendas árabe.
Non entendes
poesía.
De A Segunda Lingua [La segunda lengua] (ed. biling, Visor 2014)