Cartografiar en femenino: Yolanda Castaño

Dentro del marco del dossier Cartografiar en femenino, presentamos a Yolanda Castaño (Santiago de Compostela, 1977). Poeta, filóloga, videocreadora  y activa gestora cultural que dirige festivales, talleres literarios, talleres de traducción poética y ciclos mensuales de poesía con autores locales e internacionales. Premio Nacional de la Crítica 1999, Premio Ojo Crítico 2009, “Autora del Año” 2014 y Finalista del Premio Nacional de Poesía, Yolanda cuenta con 6 poemarios individuales –con ediciones bilingües (gallego-castellano) en Visor– y cinco libros de poesía infantil, además de obras publicadas como editora o traductora. Durante años trabajó en TV (Premio “Mejor Comunicador/a de TV” 2005) y publicó columnas de opinión. Recibió becas de Escritora en Residencia en Rodas, Múnich, Pekín y Escocia. Su obra ha aparecido representada en multitud de antologías, así como en numerosos festivales y encuentros de toda Europa y América, además de Túnez, Cabo Verde, India, China o Japón, habiéndose traducido en parte a más de 25 lenguas.

 

 

 

HISTORIA DE LA TRANSFORMACIÓN

 

Fue primero un trastorno

una lesiva abstinencia de niña éramos pobres y no tenía ni aquello

raquítica de mí depauperada antes de yo amargor carente una

parábola de complejos un síndrome un fantasma

(Aciago a partes iguales echarlo en falta o lamentarlo)

Arrecife de sombra que rompe mis collares.

Fue primero una branquia evasiva que

no me quiso hacer feliz tocándome con su soplo

soy la cara más común del patio del colegio

el rostro insustancial que nada en nada siembra

lo tienes o no lo tienes renuncia acostúmbrate traga eso

cuervos toldando nubes una condena de frío eterno

una paciente galerna una privada privación

(niña de colegio de monjas que fui salen todas

anoréxicas o lesbianas la

letra entra con sangre en los codos en las cabezas en las

conciencias o en los coños).

Cerré los ojos y empecé a desear con todas mis fuerzas

lograr de una vez por todas convertirme en la que era.

 

Pero la belleza corrompe. La belleza corrompe.

Arrecife de sombra que gasta mis collares.

Vence la madrugada y la garganta contiene un presagio.

¡Pobre bobita!, te obsesionaste con cubrir con cruces en vez de

con su contenido.

Fue un lento y vertiginoso brotar de flores en inverno

Los ríos saltaban hacia atrás y se resolvían en cataratas rosas

lamparillas y caracoles me nacieron en los cabellos

La sonrisa de mis pechos dio combustible a los aeroplanos

La belleza corrompe

La belleza corrompe

La tersura de mi vientre escoltaba a la primavera

se desbordaron las caracolas en mis manos tan menudas

mi más alto halago pellizcó mi ventrículo

y ya no supe qué hacer con tanta luz en tanta sombra.

 

Me dijeron: “tu propia arma será tu propio castigo”

me escupieron en la cara todas mis propias virtudes en este

club no admitimos a chicas con los labios pintados de rojo

un maremoto sucio una usura de perversión que

no puede tener que ver con mi máscara de pestañas los

ratones subieron a mi cuarto ensuciaron los cajones de ropa blanca

litros de ferralla alquitrán acecho a escondidas litros

de control litros de difamadores kilos de suspicacias levantadas

sólo con la tensión del arco de mis cejas deberían maniatarte

adjudicarte una estampa gris y borrarte los trazos con ácido.

¿renunciar a ser yo para ser una escritora?

demonizaron lo gentil y lo esbelto de mi cuello y el

modo en que nace el cabello en la parte baja de mi nuca en este

club no admiten a chicas que anden tan bien arregladas

Desconfiamos del verano.

La belleza corrompe.

Mira bien si te compensa todo esto.

 

 

 

HISTORIA DA TRANSFORMACIÓN

 

Foi primeiro un trastorno

unha lesiva abstinencia de nena eramos pobres e non tiña nin aquilo

raquítica de min depauperada antes de eu amargor carente unha

parábola de complexos unha síndrome unha pantasma

(Aciago a partes iguais botalo en falla ou lamentalo)

Arrecife de sombra que rompe os meus colares.

Foi primeiro unha branquia evasiva que

non me quixo facer feliz tocándome co seu sopro

son a cara máis común do patio do colexio

a faciana eslamiada que nada en nada sementa

telo ou non o tes renuncia afaite traga iso

corvos toldando nubes unha condena de frío eterno

unha paciente galerna unha privada privación

(nena de colexio de monxas que fun saen todas

anoréxicas ou lesbianas a

letra entra con sangue nos cóbados nas cabezas nas

conciencias ou nas conas).

Pechei os ollos e desexei con todas as miñas forzas

lograr dunha vez por todas converterme na que era.

 

Pero a beleza corrompe. A beleza corrompe.

Arrecife de sombra que gasta os meus colares.

Vence a madrugada e a gorxa contén un presaxio.

Pobre parviña!, obsesionácheste con cubrir con aspas en vez de

co seu contido.

Foi un lento e vertixinoso agromar de flores en inverno

Os ríos saltaban cara atrás e resolvíanse en fervenzas rosas

borboletas e caracois nacéronme nos cabelos

O sorriso dos meus peitos deu combustible aos aeroplanos

A beleza corrompe

A beleza corrompe

A tersura do meu ventre escoltaba á primavera

desbordaron as buguinas nas miñas mans tan miúdas

o meu afago máis alto beliscou o meu ventrículo

e xa non souben qué facer con tanta luz en tanta sombra.

 

Dixéronme: “a túa propia arma será o teu propio castigo”

cuspíronme na cara as miñas propias virtudes neste

clube non admiten a rapazas cos beizos pintados de vermello

un maremoto sucio unha usura de perversión que

non pode ter que ver coa miña máscara de pestanas os

ratos subiron ao meu cuarto enluxaron os caixóns da roupa branca

litros de ferralla alcatrán axexo ás agachadas litros

de control litros de difamadores quilos de suspicacias levantadas

só coa tensión do arco das miñas cellas deberían maniatarte

adxudicarte unha estampa gris e borrarte os trazos con ácido

¿renunciar a ser eu para ser unha escritora?

demonizaron o esguío e lanzal do meu pescozo e o

xeito en que me nace o cabelo na parte baixa da caluga neste

clube non admiten a rapazas tan ben adobiadas

Desconfiamos do estío

A beleza corrompe.

Mira ben se che compensa todo isto.

 

 

De Profundidade de Campo (2007, ed. biling. Visor 2009)

 

 

 

(RE)SER(VADO)

 

B

 

Cuando dejo de ser flor,

molesto.

 

Pero lo duro era ser, lo

infatigablemente aciago.

 

Que yo contrajese alguna seria dolencia

favorecería enormemente a mi obra literaria.

 

Como no encuentre trabajo, me marcho a Las Vegas.

En los Estados Unidos soy más guapa que en ningún sitio.

 

Pero he sido antipática y pretenciosa,

he sonreído por mi propio interés,

la ajetreada capitalista sexy;

compensé por mis días de impotencia.

Ser

es lo difícil.

Cuando hablé sólo contemplaron mis labios.

 

¿Si me tomo un descanso eso

me hará irresponsable?

¿si soy vulnerable

seré pisoteada?

¿si me fuesen peor las cosas

me querríais acaso más?

 

Una profusa navaja es el proyecto de la identidad,

un ruiseñor mecánico la tarde.

Tanto souvenir acabará con Notre Dame

¿Dónde estabas cuando te necesité?

 

 

 

(RE)SER(VADO)

 

B

 

Cando deixo de ser flor,

molesto.

 

Pero o duro era ser, o

infatigablemente aciago.

 

Que eu contraese algunha seria doenza

favorecería grandemente á miña obra literaria.

 

Como non teña traballo, marcho para Las Vegas.

Nos Estados Unidos son máis guapa que en ningún sitio.

 

Pero teño sido agre e pretenciosa,

teño sorrido por interese propia,

a axetreada capitalista sexy;

compensei polos meus días de impotencia.

Ser

é o difícil.

Cando falei só contemplaron os meus labios.

 

Se me tomo un descanso iso

faráme irresponsable?

se son vulnerable

serei pisoteada?

se me fosen peor as cousas

quereríadesme máis?

 

Unha profusa navalla é o proxecto da identidade,

un reiseñor mecánico a tarde.

Tanto souvenir acabará con Notre Dame

Onde estabas cando te necesitei?

 

De Profundidade de Campo (2007, ed. biling. Visor 2009)

 

 

 

PROMESA

 

Trabajo todo el día.

Gusanos vienen a veces a habitarme los tendones.

Con una mano

reconozco la multiplicidad de la contienda,

con la otra

peino el universo.

 

Porque nada bueno se presupone bajo mi cuerpo,

debo apilar turnos dobles para que sepan y

además crean.

Todos los vicios vienen de la mano de esta virtud.

Se duplican las pupilas en este cuarto sin ventanas.

Carros cargas cuchillos corredores.

 

En horas extra ganchillo

filigranas de sombra sin descanso.

Tengo que labrar la talla de

detrás de cada paso un

argumento.

(Para cuando una boca se abre

debo cocinar un sofisticado plato que le tape los reproches).

Todos los bichos de la infamia se lanzan contra mí.

La estrechez de mi cintura malvende mi descrédito.

 

Promesa de poder ser yo

cuando mis pechos sucumban.

Promesa de que mi cuerpo

pertenece a las alimañas.

 

Que todos los esfuerzos

de apenas nada valieron

y que sólo queda, al final, el gesto

de mi supuesta belleza

 

amenazante.

 

 

 

PROMESA

 

Traballo todo o día.

Algúns vermes veñen habitar os meus tendóns.

Cunha man

recoñezo a multiplicidade da contenda,

coa outra

peiteo o universo.

 

Porque nada de bo se presupón baixo o meu corpo

debo apiar quendas dobres para que saiban e

ademais crean.

Todos os vicios veñen da man desta virtude.

Duplícanse as pupilas neste cuarto sen fiestras.

Carros cargas coitelos corredores.

 

En horas extra ganchillo

filigranas de sombra sen descanso.

Teño que labrar a talla de

detrás de cada paso un

argumento.

(Para cando unha boca se abre

debo cociñar un sofisticado prato que lle tape os reproches).

Todos os bechos da infamia se lanzan contra min.

A estreitez do meu van malvende o meu descrédito.

 

Promesa de poder ser eu

cando os meus peitos sucumban.

Promesa de que o meu corpo

pertence ás alimañas.

 

Que todos os esforzos

de apenas nada valeron

e que só fica, ao final, o aceno

da miña suposta beleza

 

ameazante.

 

De Profundidade de Campo (2007, ed. biling. Visor 2009)

 

 

 

LA POESÍA ES UNA LENGUA MINORIZADA

 

Comenzaría por el espesor. Su acidez, su ph.

 

Camina igual que una mujer:

entre la masacre de lo invisible

y el campo de concentración de la visibilidad.

 

Ladra estilo y final,

una épica hospitalaria.

 

En el poema el lenguaje

se hace oídos sordos a sí mismo,

en él las palabras amplían

su círculo de amistades.

 

Hay que masturbar el abecedario

hasta que balbucee cosas

aparentemente inconexas.

 

Caja de cambios del habla,

gestos de otro orden.

La sonrisa del mosquito dentro de la piedra de ámbar.

 

No se trata de que no comprendas árabe.

No entiendes

 

poesía.

 

 

 

A POESÍA É UNHA LINGUA MINORIZADA

 

Comezaría polo espesor. A súa acidez, o seu ph.

 

Camiña igual ca unha muller:

entre o masacre do invisible

e o campo de concentración da visibilidade.

 

Ladra estilo e final,

unha épica hospitalaria.

 

No poema a linguaxe

faise ouvidos xordos a si mesma,

nel as palabras amplían

o seu círculo de amizades.

 

Hai que masturbar o abecedario

ata que balbuza cousas

aparentemente inconexas.

 

Caixa de cambios da fala,

acenos doutra orde.

O sorriso do mosquito dentro da pedra de ámbar.

 

Non se trata de que non comprendas árabe.

Non entendes

 

poesía.

 

De A Segunda Lingua [La segunda lengua] (ed. biling, Visor 2014)

También puedes leer